از یاد بردن گذشته - 1

یک چیز شگفت اینکه در تاریخ بیداری مینویسند: « عین الدوله چون نامه [طباطبایی] را خواند، کلمه «یکتنه» را در این جمله که میگوید: «یکتنه اقدام خواهم کرد» «یکشنبه» پنداشت، و ترسید که روز یکشنبه شورش پیش آید، و این بود چند فوج سرباز را، که در بیرون شهر لشگرگاه میداشتند، بدرون شهر آورد، و بنگهبانی ارک و قراولخانه ها برگماشت، و بشاه گفت: «ملایان میخواهند روز یکشنبه بشورش برخیزند...»، و از آنسوی به میان مردم هیاهو افتاد که روز یکشنبه «جهاد» خواهد شد، و عین الدوله بدو سید و دیگران پیامهایی از بیم و نوید میفرستاد. روز یکشنبه آمد و رفت، و هیچ کاری رو نداد، ولی مردم پی بردند که دولت از کوشندگان در بیم است، و این بر دلیری آنان افزود. / ص 83

در خرداد ماه (ربیع الثانی) دو سید و همراهانشان، چنین نهادند که هر شب مسجدی دارند و مردم را بخود نگزارند... در اینمیان کسانی از مردم سبکمغزانه به سخنانی برآمده بودند، از اینگونه که باید با دولت «جهاد» کرد با نداشتن هیچ بسیجی باین سخنان می پرداختند، و بیشتر امیدشان، باین میبود که سرباز و توپچی مسلمانند، و اگر علماء بجهاد برخیزند، در برابر اینان نایستند... / ص 87

و از آنسوی عین الدوله خواست، کسانی از تندروان را از شهر بیرون راند و چشمهای دیگران را بترساند، و باشد که میخواست از این راه پر و بال کوشندگان را بکند و همدستان کارآمد ایشان را گرفته و دور گرداند. شب شنبه بیست و پنجم خرداد (24 ربیع الثانی) سه تن را، که حاجی میرزا حسن رشدیه، و مجدالاسلام کرمانی، و میرزا آقا اسپهانی بودند، از خانه هایشان دستگیر کردند، و ... به کهریزک فرستادند*... / ص 88

[طبابایی:] اگر بدانید در این شبها چه ظلمها که میشود! یک کلمه عدل که اینهمه داد و فریاد و صدمه ندارد. / ص 90

[ناصرالملک به طباطبایی] «چنین گوید که مشروطه برای ایران هنوز زود است، و میباید کنون را بفزونی دبستانها کوشید، و بمدرسه ها که هست سامانی داد، و بدینسان مردم را برای مشروطه خواهی آماده گردانید».

این بهانه ای میبود که بدخواهان همیشه پیش آوردندی و ببدخواهی خود رخت دوراندیشی و نیک خواهی پوشیدندی...

[بخشی از نامه ناصرالملک] همه جای مملکت وسیع ایران مثل خیابانهای طهران نیست کوه دارد، کتل و جنگل دارد، ماهور دارد، سباع دارد، وحوش دارد، الوار و اکراد دارد، شاهسون دارد، قشقایی دارد... اما این را هم فراموش نفرمایید اگر کسی تمام اشعار عرب و عجم را از حفظ داشته باشد و... برای عضویت آن مجلس کافی و قابل نیست بلکه اشخاصی باید باشند که وقتی از ایشان بپرسند چه جهت دارد که روز بروز پول ما در تنزل است و حال آنکه نقره اش که از نقره فرانک و مارک و شلینگ وین و روپیه بیشتر بارندارد صحیحش را بگوید...

والله عالم لازم داریم. بالله عالم لازم داریم. بقرآن عالم لازم داریم. به پیغمبر عالم لازم داریم. بمرتضی علی عالم لازم داریم. به اسلام به کعبه به دین بمذهب عالم لازم داریم، عالم لازم داریم، عالم لازم داریم!!! / ص 90-93

عین الدوله دانست که دشمنی با خود اوست، و در ایستادن و زور به کار بردن پافشارتر گردید. امروز از بیرون آمدن زنان جلو گرفتند، و هر که از ایشان را میدیدند میگرفتند و در قراولخانه نگه میداشتند. زیرا دیروز میانه یکدسته از آنان، باسربازان و قزاقان کشاکش رو داده بود. / ص 99

شماره کشتگان را کسی نیک ندانست. زیرا مردم چون گریختند هر که افتاده بود، چه کشته و چه زخمی، سربازان از زمین برداشتند و از میان بردند، بی آنکه بزخمیان چاره کنند همه را بانبار کشیدند شبانه چند گاری را پر از کشتگان گردانیده ببیرون شهر فرستادند. هواخواهان دولت شماره آنان را دوازده تن نوشته اند، ولی دیگران میگویند از صد تن بیشتر بوده اند. / ص 101

عین الدوله بیم جنگ میداشت و بدور اندیشی همه لشکر را بدرون شهر آورده بود. در جاییکه دو سید و دیگر سران کوشندگان، از چنین اندیشه ای بسیار دور میبودند، و پیشرفت کار خود را جز از راه ایستادگی بآرامش، نمیخواستند. / ص 98

در جاییکه کار باینجا رسیده و انبوهی از مردم، به خودکامگی شوریده و در میانه خونها ریخته شده بود، دیگر خودکامگی ماندنی نمیبود، و دیر یا زود، میبایستی از میان رود. / ص 103

[حبل المتین روزنامه حامی دولت وقت:] بیگانگان چون میبینند «شاهزاده اتابک اعظم»، کارهای کشور را درست میگرداند و ایران را پیش میبرد، برای کارشکنی ازو، اینان [اغتشاشگران وقت] را برانگیخته اند»، عین الدوله با خودکامگی ایران را در دست میگردانیده و بیگانگان از نتیجه کارهای او باندیشه افتاده میترسیده اند! اینست اندازه نافهمی و نادرستی نویسنده یک روزنامه! / ص 106

از اینسوی در تهران بازارها باز و مردم آرام میبودند. سرباز قزاق و توپچی همچنان در شهر میبودند، و تا چند روز در بازارها بهر چند گامی یک سرباز یا قزاق میاستاد. پنداشته میشد دولت فیروز درآمده و شورش ریشه کن گردیده... در بیرون جز آرامش دیده نمیشد. ولی در درون دلها از شور نیفتاده و یکسو خشم و یکسو بیم، بسیاری از مردم را ناآسوده میگردانید. / ص 107

درخواستهای مردم از دولت...

دوم - اطمینان براینکه احدی را ببهانه نخواهند گرفت و شکنجه نخواهند کرد.

سوم – امنیت مملکت، چه امروز کسی دارای مال و جان خود نیست...

پنجم – قاتل دو سید بزرگوار را قصاص نمایند....

[پاسخ ها]

دوم – بی قصور دولت کسی را نمیگیرد.

سوم – مملکت در کمال امنیت است....

پنجم – کسی کشته نشده که قصاصش لازم آید. / ص 111-112

در تبریز، در این هنگام، آگاهی درستی از پیش آمدهای تهران نمیبود، و جز برخی چیزها که در نامه های کسانی نوشته شده بود آگاهی بآنجا نمیرسید. زیرا چنانچه گفتیم دولت از تلگراف جلو میگرفت. / ص 113

[حبل المتین] شاهزاده را از صدارت خلع نکردند. چنانکه موثقا اطلاع داریم از چندی باین طرف مکرر شاهزاده استعفا از صدارت داده قبول نمیشد، این دفعه چون علماء و اصلاح خواهان هم مخالف بودند، استعفای ایشان را دولت قبول کرد، نه اینکه ایشان را خلع کردند. / ص 125

در سایه تعرفه گمرکی که نوز با روسیان بست در اندک زمانی کالاهای روسی در ایران بسیار فزون گردیده و مایه بیم همگی شده بود. / ص 152

چند فوج سرباز که در دشت شاطرانلو (در نزدیکی تبریز) لشگرگاه میداشتند، و گویا محمد علیمیرزا آنان را برای چنین روزی آماده گردانیده بود و از سربازان لخت و گرسنه جانبازی می بیوسید، نمایندگانی بمسجد فرستاده خواستار شدند که هم آنان بمسجد آیند و بادیگران همراهی نمایند. ولی پاسخ داده شد در آنجا که هستید، باشید و از درون دل با ما همراهی نمایید. / ص 158-159

همچون ناصرالملک نمیگوییم مشروطه برای ایران زود بود. ایران اگر در زیر فشار خودکامگی ماندی مشروطه برای آن همیشه زود بودی. میگوییم: جنبش خام میبود... این نمونه خامی ایرانیانست که زمان درازی کوشیده بودند که رشته کارهای کشور را از دست سود جویان و هوسبازان دربار بیرون آورند و کنونکه فیروز شده بودند، همان درباریان با رختهای دیگری پیش میآمدند و اینان بمیان خود راه میدادند و باز رشته را بدست آنان میسپاردند و زیان این را نمیدانستند. / ص 169-170

دانلود کتاب

* به قصد گمراه کردن، بخش دوم جمله حذف شده